BİYOYARARLANIM / BİYOEŞDEĞERLİK
Biyoyararlanım (BY), farmasötik biçim içinden etkin maddenin absorbe edilme ve vücut içindeki etki yerine erişebilme hızı ve derecesidir. Oral yoldan verilen bir ilacın biyoyararlanımının ölçülmesinde kullanılan temel parametreler “plazma konsantrasyonu-zaman eğrisi altında kalan alan (Eğri Altındaki Alan, EAA)” ve “plazma doruk maksimum) ilaç konsantrasyonu”dur (Cmaks).
Biyoeşdeğerlik (BE) ise, farmasötik eşdeğer olan (örnegin ikisi de tablet/kapsül olan) iki farklı ilaç ürününün, aynı molar dozlarda verilişinden sonra -hız ve derece boyutlarıyla- biyoyararlanımlarının ve böylece terapötik etkilerinin benzer olmasıdır.
Ulusal ve uluslararası güncel kılavuzlara göre, BE çalısmalarında iki farklı ilaç ürününün (test/jenerik/muadil ürün ile referans/innovatör/özgün ürün) aynı sağlıklı gönüllülerde biyoyararlanımlarının karşılaştırılması, Cmaks ve EAA’nın test/referans oranları üzerinden yapılır. Bu iki parametreden ilki biyoyararlanımın derece ve hızını yansıtırken, ikincisi biyoyararlanımın derecesini yansıtır. Cmaks vücudun maruz kaldığı maksimum ilaç miktarını da gösterdiğinden güvenilirlik bakımından da önemlidir. Cmaks ve EAA, BE çalısmalarında karşılaştırma tabanını oluşturan “birincil değişkenler (parametreler)”dir.
Biyoeşdeğerlik çalışmaları sınırlı sayıda sağlıklı/gönüllü insanda ve özel deney koşullarında yapılmakta olup, özgün ilacın BY’si ile eşdeğeri olarak üretilenin BY’si karşılaştırılır ve birbirine belli oranlarda denk olması istenir. Bu amaçla, deneklere önce ilaçlardan biri, bir arındırma (washout) döneminden sonra da diğeri -genellikle- yalnızca tek bir doz halinde oral yoldan verilir. Çoğunlukla 24-48 saat süresince ve belirli aralıklarla kan alınarak ilaçların plazma düzeyleri ölçülür.
(Etkin maddenin ve/veya farmasötik formun özelliğinden dolayı bazı BE çalışmaları özel tasarımlarda yapılabilir: Açlık koşullarına ek olarak tokluk koşullarında, çoklu-doz verilerek, idrar örneklerinde, vb). Bu veriler kullanılarak her iki ilacın, Cmaks ve EAA parametreleri karşılaştırılır. Genel bir kural olarak, deneme ilacının referans ilacın (güven aralığı parametresi bağlamında) % 80-125’i kadar yararlı olması istenir. Bu koşulun da karşılanması halinde, sonradan üretilen ilacın (yani jenerik ilacın) özgün ilaca biyoeşdeğerliği kanıtlanmış olur ve piyasaya çıkmasına izin verilir.
Merkezde Biyoyaralanım ve Biyoeşdeğerlik çalışmaları yürütülmektedir. 2009 yılından bu yana 400’ün üzerinde proje tamamlanmıştır.